کتاب چالش ‌های روحانیت با رضاخان، داود امینی، تهران، نشر سیاسی، 1382. داود امینی از سندپژوهان مطرح در تاریخ معاصر

به مناسبت تاریخی قیام مسجد گوهرشاد و واقعه کشف حجاب اقتضا می کند گزیده ای از منابع مهم این وقایع برای علاقمندان به اختصار معرفی شوند...

لازمه تحقیق و پژوهش در هر امری در وهله اول به آشنایی با منابع و در مرحله بعدی دسترسی به آنها باز می گردد که خود بحثی مفصل در روش تحقیق است. به عبارت بهتر با مرور منابع و مأخذ یک نوشته می توان ارزش و اعتبار کار را به سهولت سنجید. مناسبت تاریخی قیام مسجد گوهرشاد و واقعه کشف حجاب اقتضا می کند گزیده ای از منابع مهم این وقایع برای علاقمندان به اختصار معرفی شوند. 1- تغییر لباس و کشف حجاب به روایت اسناد، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، 1378. این کتاب در دو قسمت مقدمه در نود و چهار صفحه و اسناد در ششصد و هجده صفحه به همراه تصاویری از جریان کشف حجاب در پایان انتشار یافته است. در این کتاب دویست و هشت سند تاریخی ارزشمند، از روزگار پهلوی اول بازنویسی و به همراه نمونه ای از اصل اسناد ارایه گردیده است. 2- کتاب چالش ‌های روحانیت با رضاخان، داود امینی، تهران، نشر سیاسی، 1382. داود امینی از سندپژوهان مطرح در تاریخ معاصر است که مقالات و کتاب های متعددی را منتشر نموده است، از آن جمله در مورد فدائیان اسلام که از منابع اصلی است. وی در این کتاب بر اساس اسناد تاریخی و منابع تحقیق به بررسی علل چالش های مرجعیت شیعه با سیاست های رضاشاه پرداخته است. در پایان کتاب تصویر تعدادی (سی و پنج) سند و عکس تاریخی درج شده است. از جمله اسناد جالب این کتاب «صورت طلاب مشمول بالفعل حوزه علمیه قم در سال 1312» و «صورت اسامی مدرسین که در سنوات 1308 الی 1314 امتحان مدرسی داده اند» می باشد. 3- خشونت و فرهنگ (اسناد محرمانه کشف حجاب (1322- 1313)، مدیریت پژوهش و آموزش، تهران، سازمان اسناد ملی ایران، 1371. در این کتاب اسناد روند اجرایی کشف حجاب عمدتاً اسناد وزارت کشور (شامل پانصد و هفتاد و یک سند) از شهرهای مختلف انتخاب و بازنویسی گردیده است. در پایان کتاب شش قطعه عکس مربوط به موضوع کتاب نیز مندرج است. 4- حکایت کشف حجاب (جلد 2 و 1)، تهران، مؤسسه فرهنگی قدر ولایت، 1381. مؤسسه قدر ولایت در این کتاب دو جلدی اسناد و خاطراتی از جریان کشف حجاب که در آثار قبلی انتشار یافته را گردآوری و با مصاحبه های جدید به صورت موضوعی تدوین و منتشر نموده است. 5- خواندنی های مطبوعات در رژیم پیشین در آیینه ی خواندنی ها (ایران شناسی)، ویژه نامه یاد، نشریه بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی، سال هجدهم، شماره های 70- 67، بهار- زمستان 1382. در این مجموعه به همت بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی، مقالات و خاطرات انتشار یافته پیرامون واقعه مسجد گوهرشاد در مجله هفتگی خواندنی ها گردآوری و منتشر شده است. بعد از شهریور 1320 تا سال 1332 که دیکتاتوری محمدرضاشاهی قدرت گرفت در مطبوعات این دوره شاهد درج مقالات و مطالب در نقد و بررسی روزگار رضاشاه هستیم که مطالب گردآوری شده در مجموعه فوق از آن دست است. 6- علما و رژیم رضاشاه (نظری بر عملکرد سیاسی- فرهنگی روحانیون در سال های 1305 تا 1320)، حمید بصیرت منش، تهران، چاپ و نشر عروج، 1376. این اثر پژوهش جامع و مستند و معتبری پیرامون وقایع تاریخی و مواضع عُلما در روزگار رضاشاه به حساب می آید که محقق علاوه بر اسناد از منابع کتابخانه ای و کتب خارجی هم بهره گرفته است. در پایان این اثر ارزشمند مؤلف محترم تصویر بیست سند تاریخی را درج نموده است. بخش مهمی از چالش علما و رژیم رضاشاه به سیاست های ضد مذهبی رژیم و به ویژه کشف حجاب باز می گردد. 7- سیاست و لباس (گزیده اسناد متحدالشکل شدن البسه 1307- 1318)، به کوشش سید محمدحسین منظورالاجداد، تهران، سازمان اسناد ملی ایران، 1380. دکتر سید محمدحسین منظورالاجداد از اساتید بنام سندشناسی در کتاب فوق بیش از سیصد سند تاریخی را که بخش مهمی از آن به تغییر لباس زنان و کشف حجاب و لباس روحانیت مربوط می شود، گردآوری و بازنویسی نموده اند. مؤلف محترم تصریح نموده است این تعداد حجم اندکی از اسناد این موضوع است که به علت عدم فهرست نویسی اسناد شهرستان ها به این میزان بسنده شده است. 8- رسایل حجابیه (شصت سال تلاش علمی در برابر بدعت کشف حجاب)، دفتر اول و دفتر دوم، رسول جعفریان، قم، انتشارات دلیل ما، 1380. استاد جعفریان از تلاشگران عرصه پژوهش تاریخ و فرهنگ اسلامی کشورمان که خداوند توفیقاتشان را روزافزون کند در کتاب ارزشمند فوق پس از ذکر مقدمه ای مبسوط بیش از سی رساله حجابیه ای که توسط علما و فقهای شیعه در ایران نگاشته شد، گردآوری و منتشر نموده اند. برخی از این رسایل خود شامل چند رساله هستند. از موارد جالب توجه در این کتاب تهیه و درج کتاب شناسی حجاب است که از ضروریات اهل تحقیق به شمار می رود. استاد جعفریان گزارشی از این دو جلد کتاب مفصل (1450 صفحه) را با نام داستان حجاب در ایران پیش از انقلاب در دویست و نود صفحه در سال 1383 در مرکز اسناد انقلاب اسلامی انتشار داده اند. 9- قیام گوهرشاد، سینا واحد، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ چهارم 1366. کتاب فوق که از اولین پژوهش های مستند در مورد واقعه مسجد گوهرشاد به حساب می آید چاپ اول آن در سال 1359 منتشر شده است. در بخش اول به تحلیل و شرح واقعه مسجد گوهرشاد می پردازد و در بخش دوم خاطرات شاهدان عینی (بیست نفر) واقعه در قالب گفتگو به آنها ضبط و بازنویسی گردیده است. 10- قیام مسجد گوهرشاد به روایت اسناد، تدوین داود قاسمپور، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1386. این کتاب در دو بخش و چهار فصل به روایت قیام مسجد گوهرشاد بر اساس اسناد موجود در آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی می پردازد. محقق محترم با بهره گیری از اسناد، خاطرات و سایر منابع در بخش اول به عنوان مدخل پژوهشی زمینه ها و چگونگی شکل گیری و سرانجام قیام را بررسی نموده است و در بخش دوم یکصد و هفده سند تاریخی ارایه گردیده است. 11- کشف حجاب، فاطمه حیدریان، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1379. این کتاب که مجلد هفتم از مجموعه دانستنی های انقلاب اسلامی برای جوانان به حساب می آید روایت ساده و روانی را برای مخاطب از جریان کشف حجاب ارایه داده است. 12- کشف حجاب، نشست تخصصی، با حضور مهستی ابوذرجمهری، حوریه سعیدی، مهدی صلاح، عبدالمجید معادیخواه، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی، 1384. مؤسسه پژوهش های سیاسی در سلسله نشست های تخصصی که برگزاز نمود در نشست چهارم با حضور صاحب نظران و پژوهشگران به بررسی کشف حجاب پرداخت که مجموعه سخنرانی این نشست تخصصی در کتاب فوق ارایه شده است. 13- کشف حجاب، زمینه ها، پیامدها و واکنش ها، مهدی صلاح، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی، 1384. کتاب فوق جدیدترین پژوهش پیرامون کشف حجاب در ایران است که محقق با بهره گیری از منابع تجددگرایی و کشف حجاب در دوره ی رضاشاه، زمینه ها و مقدمات اعلام کشف حجاب و چگونگی اجرای آن، سیر کشف حجاب در نواحی مختلف ایران، واکنش های اجتماعی در برابر کشف حجاب، و سرانجام پیامدهای کشف حجاب را بررسی نموده است. در کتاب تصاویر از اسناد و عکس های منتشرشده در مطبوعات دوره ی پهلوی اول هم درج شده است. 14- مبارزات آیت الله سید یونس اردبیلی به روایت اسناد و خاطرات، تدوین رحیم نیکبخت، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1385. آیت الله العظمی سید یونس اردبیلی متوفی به سال 1337 شمسی از مراجع تقلید مقیم مشهد بود که در قیام مسجد گوهرشاد به همراه علمای دیگر دستگیر و مدتی در مشهد و تهران زندانی گردید و به دستور رضاشاه به اردبیل تبعید گردید. در این کتاب اسناد مبارزات وی به ویژه در قیام مسجد گوهرشاد ارایه شده است. تصاویر منحصر به فردی از علمای آن ایام مشهد در پایان کتاب ضمیمه گردیده است. 15- مرجعیت در عرصه اجتماع و سیاست، (اسناد و گزارش هایی از آیات عظام نائینی، اصفهانی، قمی، حائری و بروجردی 1339- 1292 شمسی)، به کوشش سید محمدحسین منظورالاجداد، تهران، شیرازه، 1379. در این کتاب ارزشمند استاد منظورالاجداد ضمن نگارش زندگی نامه هایی از مراجع عظام تقلید اسناد فعالیت ها و اقدامات هر یک را بازنویسی و در ادامه آورده است. در پایان تصویر تعدادی از اسناد هم مندرج است. در اسناد مراجع به ویژه آیات قمی و حائری یزدی کشف حجاب از مسایل مهم به شمار می رود. 16- واقعه خراسان، به کوشش مسعود کوهستانی نژاد، تهران، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، 1375. مسعود کوهستانی نژاد از معدود محققان تاریخ معاصر ایران است که علاوه بر سندپژوهی دستی توانا و اشراف بسیار خوبی بر مطبوعات تاریخ معاصر ایران دارد و از این رهگذر از نامداران سندپژوهی و مطبوعات پژوهی به حساب می آیند. کتاب فوق هم نتیجه اشراف ایشان بر مطبوعات است. وی گزارش های چاپ شده بعد از شهریور 1320 در مطبوعات پیرامون واقعه مسجد گوهرشاد را گردآوری و با ذکر مقدمه ای منتشر نموده است. 17- واقعه کشف حجاب، اسناد منتشرنشده از واقعه کشف حجاب در عصر رضاخان، به کوشش سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی و مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، تهران، 1371. این کتاب هم شامل دویست و بیست و شش سند تاریخی به همراه متن اصلی از جریان کشف حجاب در دوره ی رضاشاه است. 18- واقعه گوهرشاد به روایت دیگر، اسماعیل رائین، تهران، نشر رائین، 1379. پس از مرگ اسماعیل رائین مجموعه اسنادی توسط بازماندگان وی در مورد وقایع گوهرشاد انتشار یافت که مأخذ اصلی قسمت عمده آنها آرشیو مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران بود. در این کتاب بدون ذکر فهرستی از اسناد و فهرست اعلام اسناد بازنویسی و به همراه اصل تصویر سند در لابلای مطالب نگاشته شده بر اساس سایر منابع درج گردیده است. بیشتر اسناد این کتاب پیرامون شهید آیت الله آقازاده و اسدی نایب التولیه می باشد. / رحیم میرکوهی

عبدخدایی از فدائیان اسلام می گوید -کتاب مصاحبه داود امینی

سه شنبه, 19 اردیبهشت 1391 ساعت 20:50

عبدخدایی از فدائیان اسلام می گوید

تاریخ شفاهی بعنوان یکی از ابزارهای مهم و موثر در پژوهشهای تاریخی مطرح است و مهم ترین رکن آن نیز مصاحبه میباشد.

بطور کلی این شیوه پژوهش در جایی که منابع مکتوب و اسناد موجود، اطلاعات کافی در اختیار پژوهشگران قرار نمیدهند، در راستای تکمیل اطلاعات اسناد و کتب، به کار گرفته میشوند.

جمعیت فدائیان اسلام، تشکیلاتی سیاسی مذهبی موثر در تحولات معاصر ایران بوده که پرسشهای بسیاری در خصوص شیوه های مبارزات مسلحانه سیاسی، مبانی ایدئولوژیک و تاکتیک ها و استراتژی های مبارزاتی آن جمعیت در جامعه مطرح بوده است. داود امینی در کتاب تکاپوهای آرمانگرایانه اسلامی (فدائیان اسلام از زبان محمدمهدی عبد خدایی) به مصاحبه با عبد خدایی پرداخته است.

محمدمهدی عبدخدایی، یکی از همرزمان نواب صفوی و فدائیان اسلام بوده و در کوران مبارزات ضد استعماری و ضد استبدادی دوران پهلوی مدت هشت سال از عمر خود را در زندان سپری کرده است.

در این کتاب نویسنده در مقدمه خود آورده است که به منظور آشنایی با نواب صفوی و جمعیت فدائیان اسلام روزهای دوشنبه برای مصاحبه، در دفتر کار عبدخدایی حاضر می شده است. کتاب به شیوه سوال و پاسخ نوشته شده است. داود امینی، نویسنده در طی نوزده جلسه به خدمت عبدخدایی رسیده و با او مصاحبه کرده است. سوالاتی مطرح کرده است و پاسخ های مفصلی را در جواب شنیده و آنها را درج کرده است. متن کتاب تا حدودی به حالت گفتاری و محاوره ای نزدیک است و این به منظور حفظ امانتداری در گفتگو با مصاحبه شونده بوده است.

نوزده جلسه برگزار شده شامل عناوین زیر است:

ü تأثیر تحولات سیاسی و اجتماعی پس از شهریور 1320ش در شکل گیری جمعیت فدائیان اسلام

ü بررسی چگونگی شکل گیری جمعیت فدائیان اسلام، با انگیزه مقابله با اندیشه کسروی گرایی در جامعه

ü عملکرد سیاسی فدائیان اسلام، از قتل کسروی تا انتخابات مجلس شانزدهم شورای ملی

ü ممانعت نواب صفوی، از تشییع جنازه ی رضاشاه

ü جریانهای سیاسی کشور، متقارن با مجلس دوره شانزدهم و قتل هژیر

ü ائتلاف و هماهنگی نیروهای ملی و مذهبی نهضت ملی نفت، در قتل رزم آرا

ü کتاب جامعه و حکومت اسلامی یا منشور حکومت اسلامی نواب صفوی

ü عوامل تیرگی روابط نواب صفوی و دکتر مصدق

ü درگیری، تحصن و بازداشت 51 نفر از فدائیان اسلام خواستار آزادی نواب صفوی در زندان قصر

ü مواضع آیت الله کاشانی در مسئله بازداشت فدائیان اسلام و نواب صفوی

ü بررسی کودتای 28 مرداد 1332 و مواضع فدائیان اسلام

ü اهداف نواب صفوی از شرکت در موتمر اسلامی قدس

ü سفر نواب صفوی به مصر و کشورهای عربی

ü پیمان سنتو و برخورد فدائیان اسلام با حسین علاء

ü مضروب کردن حسین علاء و بازداشت فدائیان اسلام

ü تعقیب فدائیان اسلام، پس از مضروب شدن حسن علاء

ü دوران محکومیت هشت ساله عبدخدایی و سرگذشت زندان

ü انتقال عبدخدایی از زندان برازجان، به زندان تهران

ü جریانات زندان قصر تا آزادی عبدخدایی

ضمائم شامل اسناد و گزارشهای شهربانی درباره محمدمهدی عبدخدایی و نظری به زندگانی فرزند برومند اسلام عبد خدایی می باشد.

اسناد تصویری نیز در انتهای کتاب آمده است که هر تصویر به همراه توضیحی است، اما تصاویر سیاه و سفید بوده و از کیفیت مناسبی بهره مند نمیباشد. نمایه نام های اشخاص نیز پایان بخش کتاب است.

این اثر در 336 صفحه به قیمت 55000 ریال توسط انتشارات موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران به بازار نشر عرضه شده است.

مروری بر عملکردجمعیت فدائیان اسلام - مظفر شاهدی منبع کتاب فداییان اسلام داود امینی

مروری بر عملکردجمعیت فدائیان اسلام

مظفر شاهدی- با آغاز سلطنت رضاشاه در سالهای نخست دهه اول 1300 ش، نظام سیاسی حاکم در روندی تدریجی ولی مداوم سیاست اسلام‌زدایی و تحقیر علما و روحانیون دینی و اسلامی را مورد توجه جدی قرار داده جهت کاهش نقش دین اسلام و تشیع در شؤون مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، قضایی و غیرو گامهای بزرگی برداشت. بدین ترتیب در دوران شانزده ساله حکومت استبدادی و خودکامه رضاشاه روحانیت اسلام به انحاء گوناگون تحت فشار و آزار و اذیت قرار گرفتند و حکومت جهت کم‌رنگ کردن نقش مذهب در جامعه و صدمه زدن به باورهای دینی و اسلامی مردم کشور از اقشار مختلف از هیچ تلاشی فروگذار نکرد. در همان حال افراد و گروههایی که با تأسی به روشهای فکری ـ فرهنگی و فلسفی با دین اسلام و مذهب تشیع مبارزه و مخالفت می‌کردند از سوی حکومت تشویق و ترغیب شدند.

در دوران رضاشاه اعمال فشار و هجمه حکومت و طرفداران آن به اسلام و تشیع همه جانبه و سراسر تخریبگرانه بود. بر همین اساس هم بود که پس از سقوط دیکتاتور و آغاز سلطنت محمدرضاشاه جریانات اسلامگرا گسترش چشمگیری داشته مردم دربند ِ کشور مفری دوباره برای ظهور و بروز باورهای دینی و گسترش شعائر اسلامی و دینی پیدا کردند. با این احوال هنوز خطرات فکری ـ فرهنگی و تبلیغاتی ضد دینی کاملاً از میان نرفته بود و در همان حال بسیاری از رجال، دولتمردان، و کارگزاران حکومت چنانکه باید در راه حفظ و تحکیم منافع ملی کشور حمیت نشان نداده با گرایش و حمایت پیدا و پنهان از سیاست کشورهای بیگانه به حقوق اساسی ملت ایران توجهی نشان نمی‌دادند. در چنین فضایی بود که زمینه‌های شکل‌گیری و فعالیت جمعیت فدائیان اسلام فراهم شد، تا از یک سو در برابر جریانات فکری ـ سیاسی ضد اسلامی و دین‌زدایی بایستد و از سوی دیگر در برابر جریانات و تشکلهای سیاسی ـ مدیریتی وابسته به بیگانگان به مبارزه برخیزد و از منافع کشور دفاع کند. ¹  

مهمترین جریانی که موجبات تأسیس سریع جمعیت فدائیان اسلام را فراهم آورد تفکرات و اقدامات فکری ـ فرهنگی و تبلیغاتی احمد کسروی و پیروان او بر ضد دین اسلام و تشیع بود. احمد کسروی که در تمام دوران سلطنت رضاشاه بر فعالیتهای ضد مذهبی‌اش ادامه داده بود، پس از شهریور 1320 نیز این روند را تداوم بخشید. او در برخی آثارش مانند شیعی‌گری و ورجاوند بنیاد و غیره حملات توهین‌آمیز شدیدی را متوجه دین اسلام و به ویژه مذهب تشیع کرده و درباره برخی از ائمه اطهار سخنان ناروا و اهانت‌آمیزی ذکر کرده بود و در همان حال با حمایت گروهی از پیروانش از برخورد فیزیکی نیز با مخالفان خود اجتناب نمی‌کرد. تا جایی که طی سالهای 1320ـ 1324 ش اعتراضات فراوانی از سوی علما و روحانیون و مردم مسلمان کشور از اقشار مختلف به دنبال آورد. در چنین اوضاعی بود که سید مجتبی نواب‌ صفوی پس از هشدارهایی چند در 8 اردیبهشت 1324 به احمد کسروی حمله کرده او را مجروح و روانه بیمارستان ساخت و خود دستگیر و مدتی زندانی شد.

به دنبال این اقدام نواب ‌صفوی آشکار شد که فضای عمومی کشور از حمله او به کسروی که آشکارا شعائر اسلامی و شیعی را مورد تمسخر قرار می‌داد، خرسند شده است. با این حال کسروی از مخالفت با اسلام و تشیع دست‌بردار نبود. از سوی دیگر نواب‌ صفوی پس از آزادی از زندان بر این باور قرار گرفت که جهت مبارزه منسجم با جریانات فکری‌ای نظیر کسروی چاره‌ای جز تشکیل جمعیت و یا تشکلی منظم ندارد. به این دلیل بود که در همان سال 1324 جمعیت فدائیان اسلام اعلام موجودیت کرد. ² و هنگامی که کسروی حاضر نشد از اقدامات ضد دینی خود عدول کند نهایتاً در 20 اسفند 1324 همراه با منشی خود حدادپور توسط سید حسین امامی و سید علی‌محمد امامی از اعضای فدائیان اسلام به قتل رسید. و این اقدام از سوی بسیاری از علما و مردم مسلمان کشور مورد حمایت قرار گرفت.

آیت‌الله حاج حسین قمی که گفته می‌شد فتوای قتل کسروی را صادر کرده بود طی تلگرافی از دولت وقت خواست تا متهمان به قتل کسروی را از زندان آزاد کند. ⁴

مدت کوتاهی پس از قتل کسروی نواب ‌صفوی سفرهای تبلیغی و ارشادی خود را به شهرهای مختلف آغاز کرد و با تشریح اهداف و برنامه‌های جمعیت فدائیان اسلام نسبت به جذب و عضویت نیروهای اسلامگرا و مذهبی در جمعیت ابراز تمایل کرد. ⁵ و بدین ترتیب به تدریج افراد زیادی به این جمعیت علاقمندی نشان دادند.

از جمله اقدامات نواب ‌صفوی و جمعیت فدائیان اسلام در سال 1327 دفاع از حقوق ملت مظلوم فلسطین و اعلام آمادگی آنان برای اعزام به آن کشور و دفاع از فلسطینیان در برابر تجاوز کاریهای دولت جدیدالتأسیس اسرائیل بود. در همان زمان وقتی رژیم پهلوی در صدد برآمد جنازه مومیایی شده رضاشاه را در نجف اشرف به خاک سپارد بار دیگر نواب‌صفوی ضمن مخالفت با این اقدام، علمای اسلام را به جلوگیری از این طرح فراخواند و بدین ترتیب طرح رژیم برای دفن جسد رضاشاه در نجف با شکست رو‌به‌رو شد. ضمن این که فدائیان اسلام برای جلوگیری از انتقال جسد رضاخان به ایران نیز از هیچ تلاشی فروگذار نکردند. در همین زمان رژیم پهلوی تلاشی بسیار کرد تا میان نواب ‌صفوی و فدائیان اسلام با حوزه علمیه قم و به ویژه آیت‌الله العظمی بروجردی اختلاف ایجاد کند و چنان وانمود سازد که اقدامات تندروانه فدائیان اسلام نمی‌تواند مورد تأیید حوزه علمیه قم و آیت‌الله‌العظمی بروجردی قرار گیرد. مدارک موجود نیز نشان می‌دهد که تا حدودی در این طرح موفقیتهایی به دست آوردند. ⁶

در جریان سوء قصد به شاه در 15 بهمن 1327 فدائیان اسلام و شخص نواب‌ صفوی نیز تحت تعقیب قرار گرفتند. با این حال و به رغم دستگیری دهها تن از اعضا و طرفداران فدائیان اسلام، مأموران حکومت از دستگیری نواب ‌صفوی عاجز ماندند. و هنگامی که شاه در صدد برآمد با تشکیل مجلس مؤسسانی دلخواه به تغییر برخی اصول قانون‌اساسی و نیز الغای مذهب ‌جعفری از قانون ‌رسمی کشور اقدام کند، فدائیان اسلام بار دیگر در برابر اقدام خلاف قاعده حکومت موضع مخالف گرفتند و به همین دلیل طرح الغای مذهب‌ جعفری از قانون ‌اساسی کشور ناکام ماند. ⁷

از دیگر مبارزات فدائیان اسلام در این مقطع مخالفت با وقوع تقلبات گسترده در انتخابات مجلس شورای‌ ملی دوره شانزدهم بود. در انتخابات مجلس شانزدهم به ویژه عبدالحسین هژیر وزیر دربار وقت تقلبات گسترده‌ای به نفع داوطلبان طرفدار دربار انجام داد. هژیر در همان حال مهره شناخته شده دولت بریتانیا در ایران به شمار می‌رفت و با سفارت بریتانیا در تهران نیز روابط پیدا و پنهانی داشت. ⁸ پیش از آن، انتخاب هژیر به پست نخست‌وزیری از سوی شاه و رأی اعتماد مجلس مورد تأیید دربار به او در 23 خرداد 1327 سخت با مخالفت جمعیت فدائیان اسلام روبه‌رو شده بود و در هماهنگی با آیت‌الله کاشانی، نواب ‌صفوی تظاهرات گسترده‌ای بر ضد هژیر بر پا ساخت که طی آن دهها تن مجروح شدند. ⁹ و به دنبال آن نواب ‌صفوی و دهها تن دیگر از مخالفان دولت هژیر دستگیر و زندانی شدند، ولی تحت فشار افکار عمومی نواب آزاد شد. ¹⁰

به دنبال آشکارتر شدن نقش گسترده هژیر در تقلبات صورت گرفته در انتخابات دوره شانزدهم مجلس شورای ‌ملی، در روز 13 آبان 1328 سید حسین امامی از اعضای فدائیان اسلام او را در مسجد سپهسالار هدف گلوله قرار داده به قتل رسانید. ¹¹ سید حسین امامی دستگیر، محاکمه و در 17 آبان 1328 اعدام شد. گو اینکه اعدام سید حسین امامی طرفداران او در فدائیان اسلام و بسیاری از دیگر گروههای سیاسی ـ مذهبی را اندوهگین ساخت اما دربار و مخالفان حاکمیت ملی ایرانیان بر سرنوشت خود را یک گام بزرگ به عقب‌نشینی واداشت. و به دنبال آن انتخابات دوره 16 مجلس در تهران لغو شد و با تجدید انتخابات گروهی از طرفداران و اعضای جبهه ملی و آیت‌الله کاشانی وارد مجلس شانزدهم شدند تا در نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران گامهای استواری برای ملت ایران بردارند. ¹²

در این مقطع به رغم فشارهای حکومت فدائیان اسلام انسجام درونی و تشکیلاتی قابل اعتنایی پیدا کرد و روابط نزدیکی با گروههای سیاسی ـ مذهبی طرفدار ملی شدن صنعت نفت ایران و قطع سلطه اجانب از نفت و حاکمیت ملی ایران برقرار کرده بود. از جمله مهمترین اعضای جمعیت فدائیان اسلام در سالهای پایانی دهه 1320عبارت بودند: 1. سید مجتبی نواب ‌صفوی 2. سید عبدالحسین واحدی 3. سید حسین هاشمی 4. ابوالقاسم گازری 5. میرزا ابوالقاسم رفیعی 6. احمد عشقی 7. سید محمد واحدی 8. محمد نیک‌بین 9.علی احرار 10. سید حسن و سید حسین امامی 11. خلیل طهماسبی 12. جعفر امامی 13. شمس قنات‌آبادی 14. امیرعبدالله کرباسچیان 15. اسماعیل زین‌ساز 16. کاظم نیک‌نژاد 17. دکتر محمد شریف 18. استاد محمد بناء 19. عباس کاظمی 20 شیخ مهدی دولابی و دهها تن دیگر که اسامی تمام آنان در این مقال نمی‌گنجد. ¹³

از دیگر اقدامات مهم و سرنوشت‌ساز فدائیان اسلام در 16 اسفند 1329 ترور سپهبد حاجیعلی رزم‌آرا نخست‌وزیر وقت بود. رزم‌آرا از آغاز نخست‌وزیری در 5 تیر 1329 تلاشهای پیدا و پنهان بسیاری را برای جلوگیری از ملی شدن صنعت نفت آغاز کرده و در راه تلاشهای پیگیر نمایندگان مجلس و مردم کشور از اقشار مختلف برای ملی کردن صنعت نفت مانع‌تراشیهای بسیار می‌کرد. تا جایی که به نظر می‌رسید درشرایط پشتیبانی انگلستان و دربار و نیز آمریکاییان از رزم‌آرا موضوع ملی کردن صنعت نفت با مشکلی جدی روبه‌رو شده باشد. در چنین وضعیتی بود که با موافقت ضمنی آیت‌الله کاشانی و گروههای سیاسی طرفدار جبهه ‌ملی فدائیان اسلام طرح ترور رزم‌آرا را مورد توجه قرار داده و در 16 اسفند 1329 خلیل طهماسبی او را در مسجد سپهسالار به قتل رسانید. ¹⁴

مدت کوتاهی پس از قتل رزم‌آرا نمایندگان مجلس شورای‌ ملی قانون ‌ملی شدن صنعت نفت ایران را تصویب کردند. خلیل طهماسبی پس از ماهها زندان نهایتاً طبق مصوبه مجلس شورای ‌ملی در 16 مرداد 1331 بی‌گناه شناخته شد و چند ماه بعد در 19 آبان 1331 در میان استقبال گسترده مردم از زندان آزاد شد. ¹⁵ با این احوال در واپسین ماههای نخست‌وزیری حسین علا (اسفند 1329) بسیاری از اعضای برجسته و هواداران جمعیت فدائیان اسلام دستگیر شدند.

نواب ‌‌صفوی و برخی دیگر از اعضای برجسته فدائیان اسلام با آغاز نخست‌وزیری دکتر مصدق به زودی با او اختلافاتی پیدا کردند؛ نواب‌ صفوی معتقد بود برخی از اعضای کابینه مصدق به بیگانگان وابستگی دارند و در همان حال دکتر مصدق به اجرای احکام اسلام علاقه‌ای نشان نمی‌دهد. فدائیان اسلام معتقد بودند در ملی شدن صنعت نفت و نخست‌وزیری مصدق نقش قابل توجهی داشته‌اند و اینک انتظار دارند نخست‌وزیر با قطع ایادی بیگانه طرحهایی برای اجرا شدن قوانین اسلامی در کشور ارائه دهد. از سوی دیگر گرایش مصدق به سوی سیاست آمریکا از دیگر دلایل اختلاف او با فدائیان اسلام بود. نواب‌صفوی معتقد بود دکتر مصدق در شرایط حمایتهای گسترده مردم کشور از او نمی‌تواند موجبات حضور و نفوذ آمریکا را در ایران فراهم آورد و به اصطلاح استعمارگری را جایگزین استعمارگر قبلی (انگلیس) سازد. ¹⁶ بدین ترتیب بود که حدود یک ماه پس از آغاز نخست‌وزیری دکتر مصدق بسیاری از اعضای جمعیت فدائیان اسلام دستگیر و روانه زندان شدند.

با بالا گرفتن اختلاف فدائیان اسلام با جبهه ‌ملی، نواب ‌صفوی از آیت‌الله کاشانی خواست موجبات اجرای احکام و شعائر دینی و اسلامی را در جامعه ایرانی فراهم کند، اما این‌گونه موضعگیریهای تند نواب ‌صفوی با استقبال کاشانی روبه‌رو نشد، و به آنان ایراد گرفت که مصالح کشور را درست تشخیص نمی‌دهند و اولویت مبارزه‌ای را که ملت ایران آغاز کرده است در نظر نمی‌گیرند. آنچه بود سیاستها و خواسته‌های رادیکالی و متعصبانه فدائیان اسلام از سوی آیت‌الله کاشانی پذیرفته نبود. بدین ترتیب بود که اینان با کاشانی نیز دچار اختلاف شدند. ¹⁷

نواب ‌صفوی نیز که از سوی مصدق متهم بود او و اعضای جمعیت فدائیان اسلام قصد ترور او را دارند در 13 خرداد 1330 دستگیر و زندانی شد. ¹⁸ و بدین ترتیب روابط فدائیان اسلام با دولت دکتر مصدق تیره شد و اعضای فدائیان اسلام برای آزادی نواب ‌صفوی از زندان دست به تحرکاتی زدند و در گردهماییها و تظاهرات حملاتی را متوجه دولت مصدق کردند و درگیریهایی میان طرفین بروز کرد اما دولت مصدق حاضر به آزادی زندانیان فدائیان اسلام نبود و تحصن و اعتصاب غذای آنان در درون زندان که با اعتراضات دیگری نیز همراه بود، مورد توجه جدی دولت قرار نگرفت و پس از آنکه دادگاهی مأمور رسیدگی جرایم آنان شد به تدریج برخی از بازداشت‌شدگان آزاد شدند ولی نواب ‌صفوی هنوز در زندان بود. ¹⁹

از جمله اقدامات فدائیان اسلام ترور نافرجام دکتر حسین فاطمی توسط محمدمهدی عبد‌خدایی در بهمن 1330 بود که عمدتاً به خاطر سختگیریهای دولت در حق زندانیان فدائیان اسلام صورت عملی به خود گرفت. ²⁰ عبدخدایی دستگیر و محاکمه و به دو سال زندان محکوم شد.

در سال 1331 بسیاری از اعضای زندانی فدائیان اسلام از زندان آزاد شده بودند اما نواب‌ صفوی از درون زندان فعالیتهای سیاسی ـ فرهنگی آنان را تحت کنترل داشته هدایت می‌کرد. از جمله اقدامات فدائیان اسلام  انتشار نشریه منشور برادری بود که پس از 14 شماره توقیف شد. از دیگر اقدامات فدائیان اسلام از واپسین سالهای دهه 1330 و در تمام دوران نخست‌وزیری دکتر مصدق مبارزه و مخالفت فکری ـ فرهنگی و نیز برخوردهای فیزیکی با اعضا و هواداران حزب توده بود.

نواب ‌صفوی پس از 20 ماه زندان نهایتاً در 14 بهمن 1331 آزاد شد و به زودی به مخالفت پیگیر خود با دربار، جبهه ‌ملی، طرفداران کاشانی، حزب توده ادامه داد و موضع آنان را بر خلاف مصالح کشور و مردم ارزیابی کرد و برای مقابله با مخالفان خود و حملاتی که در نشریات مختلف بر ضد فدائیان اسلام صورت می‌گرفت با سرپرستی عبدالحسین واحدی «کمیته مجازات فدائیان اسلام» شکل گرفت. ²¹ و به دنبال آن فعالیتهای فرهنگی ـ تبلیغی فدائیان اسلام افزایش یافته و تشکلهایی از آن در شهرهای مختلف کشور فعالیت خود را آغاز کردند. ²² در واپسین ماههای دولت مصدق نواب‌ صفوی طی نامه‌ای خطاب به او نسبت به خطراتی که دولت او و دستاوردهای مردم کشور را تهدید می‌کرد هشدار داد و خواستار اجرای احکام اسلام شد تا مصالح کشور حفظ شود و تحکم یابد. ²³

پس از کودتای 28 مرداد 1332 مخالفتهای نواب ‌صفوی و فدائیان اسلام با دولت کودتایی زاهدی ادامه یافت. از جمله اقدامات نواب ‌صفوی پس از کودتا شرکت در اجلاس انجمن مؤتمر ‌اسلامی در اردن بود که  هدف آن چاره‌یابی دانشمندان اسلامی در برابر تجاوزکاریهای اسرائیل در سرزمین فلسطین و جهان اسلام بود. نواب همچنین سفرهایی به عراق و مصر داشت که هدف از آن ایجاد پیوند میان جنبشهای دینی در جهان اسلام بود. در همین زمان نواب‌صفوی که بنا به دعوت مردم قم کاندیدای نمایندگی مجلس شورای‌ ملی دوره 18 شده بود به خاطر شرایط خفت‌بار سیاسی از کاندیداتوری مجلس انصراف داد و در خرداد 1333 نیز طی اعلامیه‌ای رژیم پهلوی را از ظلم بر ضد مردم کشور بر حذر داشت. ²⁴

فدائیان اسلام که از تحولات سیاسی کشور پس از کودتای 28 مرداد سخت ناراضی بودند اقدامات استبدادی و خودکامه حکومت را برنمی‌تابیدند و چند بار درصدد برآمدند برخی از رجال سیاسی ـ نظامی دولت نظیر زاهدی، بختیار و چند تن دیگر را ترورکنند اما هنگامی که آشکار شد دولت ایران در دوران نخست‌وزیری حسین علاء قصد دارد به عضویت پیمان سنتو درآید فدائیان اسلام به جد مصمم شدند در برابر آن موضعگیری کنند.

روند رو به گسترش نفوذ انگلیس و آمریکا پس از کودتا در ایران و عقد قرارداد نفتی کنسرسیوم از دیگر دلایل موضعگیری اخیر فدائیان اسلام بود. بدین ترتیب مظفرذوالقدر مأمور ترور حسین علاء نخست‌وزیر وقت شد که در آستانه عزیمت به عراق و شرکت در کنفرانس پیمان نظامی سنتو بود. اما حسین علاء از سوء قصد جان سالم به در برد و به دنبال آن نواب‌ صفوی و بسیاری از اعضای برجسته فدائیان اسلام در 1 آذر 1334 دستگیر و به سرعت محاکمه شدند. سید عبدالحسین واحدی نیز طی یک درگیری لفظی با تیمور بختیار رئیس فرمانداری نظامی تهران در دفتر کار او در 7 آذر 1334 به قتل رسید. سید مصطفی نواب‌ صفوی نیز به همراه سه تن از همرزمانش: سید محمد واحدی، خلیل طهماسبی و مظفر ذوالقدر در 27 دی 1334 اعدام شدند. ²⁵

پس از آن فدائیان اسلام به رغم اینکه انسجام درونی و تشکیلاتی خود را تا حدودی از دست داده بود اعضای آن در شهرهای مختلف به مبارزات خود با رژیم پهلوی ادامه دادند و به ویژه پس از آغاز نهضت روحانیون و علما بر ضد حکومت در اوایل دهه 1340 ارتباط آنان با دیگر گروههای اسلامی نظیر هئیتهای مؤتلفه اسلامی افزایش یافت و این روند در تمام مبارزات سالهای دهه 1340 و 1350 تداوم یافت. پس از پیروزی انقلاب ‌اسلامی هم بار دیگر شاخه‌هایی از جمعیت فدائیان اسلام فعالیت خود را تجدید کردند.

____________________________

1. برای کسب اطلاعات بیشتر در این باره بنگرید به: داود امینی، جمعیت فدائیان اسلام و نقش آن در تحولات سیاسی ـ اجتماعی ایران، چ اول، تهران ،مرکز اسناد انقلاب‌اسلامی، 1381، ص 21-50 .

2. همان، ص 56-72 .

3.  مهدی عراقی، ناگفته‌ها: خاطرات مهدی عراقی، تهران، رسا، 1370، ص 25-28 .

4. داود امینی، ص127-128 .

5. همان، ص 132-142 .

6. همان، ص 142-160 .

7. مهدی عراقی، ص 37 و سید علی سید کباری، نواب ‌صفوی سفیر سحر، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی ،1372، ص 85-86 .

8. مسعود بهنود، از سید ضیا تا بختیار، تهران، جاویدان، 1366، ص 293 .

9. روزنامه پرچم اسلام، ش 1263، 28 خرداد 1328 .

10. گزارشهای محرمانه شهربانی: 1327-1328، به کوشش محمود طاهراحمدی، تهران، سازمان اسناد ملی ایران، ص 136-159 .

11. باقر عاقلی، روز شمار تاریخ ایران، تهران، نشر گفتار، 1369، ص 305 .

12. داود امینی، ص 176-178 .

13. مرکز اسناد انقلاب ‌اسلامی، شماره بازیابی سند : 2808 .

14. محمد ترکمان، اسرار قتل رزم‌آرا، تهران، رسا، 1370، ص 413 و زندگی سیاسی رزم‌آرا، ص 233 .

15. نصرالله شیفته، زندگینامه و مبارزات دکتر مصدق، تهران، نشر کوش، 1370، ص 127 .

16.  سید مجتبی نواب‌ صفوی، «اجنبی اجنبی است چه روس چه انگلیس، چه آمریکا»، منشور برادری، س 30، دوره جدید، ش 67، ص 2 .

17. داود امینی، ص 234-238 .

18. باقر عاقلی، ص 326 .

19. داود امینی، ‌ص 244-269 .

20. منشور برادری، سال 30، دوره جدید، ش 64، 20 دی 1356(مصاحبه با محمدمهدی عبدخدایی).

21. داود امینی، ص 286-294 .

22. منشور برادری، ش 12، 20 تیر 1332 .

23. داود امینی، صص 304-305 .

24. کیهان، شماره 3304، 24 خرداد 1333 .

25. مرکز اسناد انقلاب ‌اسلامی، ش پرونده 818/300.

کتاب اعدام انقلابی رزم‌آرا به روایت اسناد- داود امینی

اعدام انقلابی رزم‌آرا به روایت اسناد

۱۳۹۴-۰۹-۱۸ نظرات

  تدوین: داود امینی

پیدایش و فعالیت جمعیت فدائیان اسلام از جمله وقایع مهم تاریخ معاصرایران است که با علقه‌های اسلامی شکل گرفت. گرچه این جمعیت در آغاز حرکت خود اجرای احکام شرعی و حفاظت از حریم دین را در سرلوحه‌ی اقدامات خود قرار داده بود، اما در جریان نهضت ملی نفت حضور فعالی یافت و با دو اعدام انقلابی نقش بسیار مهمی در عملی‌شدن نهضت مذکور ایفا کرد.
اعدام انقلابی هژیر، راه را برای حضور نمایندگان طرفدار ملی‌کردن صنعت نفت و طرفدار آیت‌الله کاشانی و دکتر مصدق در مجلس شورای ملی فراهم کرد و اعدام انقلابی رزم‌آرا، مهم‌ترین مخالف تصویب قانون ملی‌شدن نفت را از سر راه نهضت برداشت.
طی سال‌های بعد از انقلاب، بعضی از اشخاص و گروه‌ها برای به زیر سؤال بردن نقش فدائیان اسلام در اعدام انقلابی رزم‌آرا، با خوانشِ گزینشیِ اسناد چنین وانمود کرده‌اند که ضارب رزم‌آرا نه خلیل طهماسبی، بلکه یکی از نظامیان رژیم پهلوی بوده است. برای پاسخ علمی به این شبهه، بازخوانی کامل اسناد مربوط به اعدام انقلابی رزم‌آرا ضروری می‌نمود. بر همین اساس، این اثر با تکیه بر اسناد بازجویی خلیل طهماسبی، بر آن است روایت مستند و مستدل این واقعه را بیان کند.
نویسنده و پژوهشگر این اثر، از پیشگامان مطالعات فدائیان اسلام‌پژوهی بود و تاکنون چند اثر ارزشمند و مهم پیرامون تاریخ مبارزات فدائیان اسلام تألیف و منتشر نموده است.

تاریخ انتشار: مهر ۱۳۹۳

تعداد صفحات: ۵۸۴

شابک: ۹۷۸-۹۶۴-۴۱۹-۶۸۹-۸

نوبت چاپ: اول، بهار ۱۳۹۳

قیمت: ۱۸۰,۰۰۰ ریال

شمارگان: ۱۰۰۰

نواب صفوی-کتاب جمعیت فداییان اسلام -داود امینی

نواب صفوی-جمعیت فداییان اسلام

مقدمه

آنچه عمدتا‌فدائیان اسلامی را کانون توجه صاحب نظران،‌پژوهندگان، مورخان و دانش پژوهان تاریخ معاصر ایران قرارداده است نقشی است که آن جمعیت در ملی کردن صنعت نفت ایران ایفاد کرد مطابق شواهد و اسناد تاریخی ، گرچه نیروهای مذهبی پیش زمینه های فرایند ملی سازی صنعت نفت ایران را از سال 1322 هجری شمسی فراهم کردند و حدود سال 1328 هجری شمسی نیروهای سیاسی لیبرال و ملی گرا نیز به این حرکت از پیش آغاز شده پیوستند،‌اما تمامی این تلاش ها در مقابل مقاومت سرسختانة‌دولت انگلستان ،‌عوامل انگلوفیل مستقر در مجلس شورای ملی و ذی نفوذ درساخت سیاسی حکومت و مخصوصا درسمت ریاست دولت یعنی نخست وزیری که حاجیعلی رزم آرا عهده دار آن بود به تدریج داشت به بین بست می رسید که گلولة شلیک شده از اسلحة‌خلیل طهماسبی از اعضای مؤثر فدائیان اسلام به رزم آرا سد سکندر سیاست انگلسان در ایران را شکست و ملی کردن نفت ایران را سرعت بخشید این دقیقة‌تاریخی است که همة‌مورخان تاریخ معاصر ایران به اجماع برآن انگشت نهاده اند که اگر گلولة‌خلیل طهماسبی نبود نفت ایران ملی نمی شد

نظر به اینکه ملی شدن صنعت نفت ایران در سالهای منتهی به اسفند 1329 هجری شمسی به عقدة‌ملی تبدیل شده بود و همگان انتظار گشودن این عقده را می کشیدند و پس از آن و حتی در حال نیز همگان از گشودن آن احساس لذت می کنند تقریبا‌تمام گامهای برداشته شده در نقاط عطف و لحظات حساس جراحی غدة نفتی استعمار انگلستان در ایران گرامی داشته شده و در اذهان ثبت شده است در درخشش و جاودانگی فدائیان اسلام در اذهان عامه نیز این عامل نقش اساسی دارد

اما آنچه اهمیت دارد نگرشی جامع به فدائیان اسلامی است واقعیت آن است که انگیزة تشکیل جمعیت فدائیان اسلام چنانکه از نام آن پیداست حراست و حفاظت از اسلام به روشهای متعدد بود که به گونه های مختلف انجام گرفت و نتایج مهمی به بار آورد ازطرفی در مقطع حیات عملکردی خویش جریان مذهبی را صاحب برنامه حکومتی، اندیشة مختص به خود، پیشرو و متکی به حمایت توده های مؤمن در فرازها و نقاط عطف مهم تاریخی نشان داد و ازطرف دیگر با تأثیر نهادن بر دیگر نیروهای نخبة‌مذهبی ،‌انقلابی شدن بسیاری از آنان را در ادوار بعدی مبارزه علیه رژیم پهلوی موجب گردید طوری که به گواه گفته های بسیاری از انقلابیون عالی رتبه ای که در باروری نهضت اسلامی در سالهای 1341 تا 1357 هجری شمسی نقش فعال و مهمی ایفاد نمودند ورود آنان به مبارزة‌سیاسی علیه رژیم پهلوی اگلو گرفته از رفتار سیاسی فدائیان اسلام بوده است اثر حاضر با هدف بررسی جامع جمعیت فدائیان اسلام به رشتة‌تحریر درآمده است و از آنجا که متکی بر اسناد بعضا منتشر نشده ای است که مؤلف محترم بدان دسترسی داشته است در این مسیر گام برداشته است امید است که این اثربتواند به بازگوئی بسیاری از حقایق تاریخی که در لابلای تاریخ معاصر نوشته شده توسط جریانهای غیر مذهبی مغفول مانده است ، کمک نماید

در پایان از زحمات مؤلف محترم ، معاون محترم پژوهشی جناب آقای غلامرضا خواجه سروی که ارزیابی نهایی اثر را نیز انجام دادند ،‌مدیر محترم بخش تحقیق جناب آقای اکبر اشرفی ، مدیر و کارشناسان گروه تاریخ آقایان دکتر علیرضا ملایی توانی و علیرضا سلطانی و نیز تمامی دست اندرکاران چاپ و نشر این اثر در معاونت محترم انتشارات قدردانی می شود

پیشگفتار

پرداختن به یکی از تشکیلات سیاسی مذهبی مؤثر در تحولات معاصرایران یعنی ‌جمعیت فدائیان اسلام‌که بیش از نیم قرن از آغاز حرکت اسلامی آنان می گذرد و هنوز حقایق چندانی از ماهیت شکل گیری و عملکرد آنان از طریق پژوهشهای ژرف علمی و تاریخی به نسل جدید منتقل نگردیده است حائز اهمیت ویژه ای می باشد

بررسی این مهم مستلزم شناخت بستر سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه ای است که آن تشکل درآن شکل یافته است طبعا‌زمینه پیدایش و رویکرد به تاکتیک مبارزات مسلحانه سیاسی جمعیت فدائیان اسلامی باید تحولات سیاسی دوران فعالیتشان یعنی اوضاع و شرایط پس از شهریور 1320 ش و وضعیت اجتماعی و شرایط فرهنگی سیساسی آن دوره مورد پژوهش قرار گیرد و باید با درک همان شرایط در مورد اهداف و عملکرد تشکلهای سیاسی به قضاوت تاریخی پرداخت تنها دراین صورت می توان به ماهیت حقیقی برخی از کنشهای رفتاری و گفتاری نخبگان و رهبران مؤثر درآن جریانهای سیاسی واقف گردید

‎ جمعیت فدائیان اسلام بعنوان یک تشکل سیاسی مؤثر در مبارزه با استبداد و استعمار و جریانات انحرافی جامعه نه تنها در نهضت ملی نفت بلکه در روند جریانهای سیاسی کشور تا پیروزی انقلاب سالامی و نیز دربرخی از مسائل سیسای پس از انقلاب نقش و تأثیر ویژه ای داشته است از همین رو اهمیت بررسی و پژوهش پیرامون علل پیدایش اهداف و عملکرد این جمعیت دینی برای روشن شدن برخی نقاط مبهم تاریخ معاصر کشورمان بخوبی هویدا میگردد

‌نواب صفوی رهبر جمعیت فدائیان اسلام بعنوان یک آرمانخواه اسلامی مشارکت و دخالت در سیاست و برانداختن استبداد و متعاقبا‌احیای حقوق و آزادیهای اجتماعی و سیایسی در حیطه قوانین اسلامی را رسالت و تکلیف شرعی و دینی خود تلقی میکرد بر پایة‌چنین تفکرات دینی وی توانست رهبری یک تشکل سیاسی مسلحانه را در دست گیرد و در همین راه نیز به شهادت رسید به اعتقاد گروهی از صاحبنظران چنانچه همراهی همیاری و همفکری و بویژه ایفای نقش وی و تشکل سیاسیش در جریان نهضت ملی نفت بعنوان بازوی اجرایی این نهضت نبود قطعا نهضت ملی شدن صنعت نفت نیز درآن شرایط عقیم می ماند و حداقل با مشکلات و موانع عدیده ای مواجه میگشت و معلوم نبود که چنین پیروزی را به همراه داشته باشد

همچنین سید مجتبی نواب صفوی بنیانگذار جمعیت اصولگرا و مبارز فدائیان اسلامی که با هدف بر پایی یک نظام اجتماعی مبتنی براسلام آن تشکل سیاسی را بنا نهاد با طرح و تنظیم برنامه ای روشن دیدگاه گفتمان و لحن فرهنگی خاصی را برای جنبش اجتماعی و فرهنگی درایران پایه گذاری کرد که به اعتقاد بسیاری از صاحبنظران این جنبش به نهایت به انقلاب اسلامی ایران به دست توانمند حضرت امام ره منجر گردید

با وجود چنین نقشی و بدلیل ماهیت سیاسی و عدم انتشار اسناد آن جریان و فقدان تحلیلهای ژرف علمی جامع نیز چندان با افکار اندیشه ها و سیر مبارزاتشان آشنایی نداشته و همین امر بستر مناسبی را برای تحریف و قلب حقایق تاریخی توسط برخی نویسندگان فراهم آورده است

نقطه قوت این تحقیق درهمین نکته است که با بهره گیری از هزاران برگ ساناد و منابع مربوط به فدائیان اسلام در آرشیوهای سازمانهای و نهادهای مختلف از جمله آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی آرشیو سازمان اسناد ملی ایران آرشیو و مرکز اسناد نهاد ریاست جمهوری و آرشیو بنیاد شهید انقلاب اسلامی و دیگر مراکز اسنادی و کتابخانه ای به تبیین علمی این جریان سیاسی با روشی توصیفی تاریخی پرداخته است مضافا اینکه با تحلیلی بی طرفانه و صرفا‌مبتنی براسناد و منابع مکتوب و غیرمکتوب تلاش گردیده تا با ابهام زدائی بسیاری از مسائل این دوران پرتلاطم تاریخی سیاسی کشورمان ماهیت شکل گیری و عملکرد آن جمعیت برای جویندگان حقیقت روشن گردد

امروزه پژوهشهای راهبردی و کاربردی معمولا‌به شیوه رفتار گرایی مبتنی بر داده های علمی ، کمی ،‌آماری ،‌سؤالات اصلی،‌مفروضات ، فرضیه سازی و استنتاجات علمی ، دریک قالب صرفا جامعه شناختی و تحلیلی انجام می پذیرد در پژوهش حاضر نیز از نظر روش شناختی همزمان از دو روش توصیفی تاریخی و رفتارگرایی تحلیلی استفاده شده است

سؤال اصلی این پژوهش آن است که تشکل سیاسی جمعیت فدائیان اسلام چرا و چگونه شکل گرفت و در فرآیند تحولات سیاسی و اجتماعی ایران در فاصلة سالهای 1324 1334 ش ،‌چه نقشی داشت ؟ درکنار آن می توان سؤالات فرعی بی شماری مطرح کرد که مهمترین آنها عبارتند از عوامل مؤثر درپیدایش جمعیت فدائیان اسلام چه بود؟ نقش فدائیان اسلامی درشکل دهی به یک اندیشه دینی مبارز درایران چگونه بود ؟ انگیزه فدائیان اسلام از تقل کسروی هژیر و نیز دخالت در انتخابات مجلس شانزدهم چه بود ؟ فدائیان اسلام در ورود آیت الله کاشانی،‌دکترمصدق و جبهه ملی به مجلس شانزدهم چه نقشی ایفاد کردند؟ چه ارتباطی میان جلوگیری فدائیان اسلام از انتقال جنازه رضاشاه و درگیری طلاب حوزه علمیه قم وجود دارد ؟ هدف فدائیان اسلام از ترور رزم آرا چه بود و چه نقشی در پیروزی نهضت ملی شدن نفت ایران داشتند ؟ واکنش این جمعیت دربرابر حکومت دکتر مصدق چه بود و چرا در این زمان بازداشت شدند؟ چه عواملی موجب رویارویی فدائیان اسلام با دکتر مصدق و جبهه ملی گشت ؟ علل جدایی فدائیان اسلام از آیت الله کاشانی چه بود ؟ فدائیان اسلامی در رواج اندیشه سیاسی دینی در ایران چه نقشی داشتند ؟ نقش فدائیان اسلام در روند مبارزات ملت مسلمان ایران تا پیروزی انقلاب اسلامی چیست ؟ و

این پژوهش بطور کلی در دو بخش و مجموعا‌در پنج فصل انجام شده است که بخش اول علل پیدایش و اندیشه ها و بخش دوم عملکرد جمعیت فدائیان اسلام را بیان می کند بطور مشخص درفصل اول این پژوهش بدلیل ریشه داشتن جریانات سیاسی دهه سوم قرن معاصر در وضعیت سیاسی اجتماعی و فرهنگی دوره رضا شاه که شکل گیری جمعیت فدائیان اسلام را نیز درچنین فضایی باید نگریست به معرفی کلی بسترهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن دوره پرداخته شده و نقش آن رژیم درتحدید روحانیت و سرکوب نهادهای دینی و مذهبی درجامعه از طریق رواج اندیشه های سکولاریستی و تجدید گرایی بیان گردیده است

بنابراین ضمن بهره گیری از مواد خام و داده های تاریخی سعی شده است تا با تشریح وضعیت بحرانی اجتماعی فرهنگی و انحرافات دینی از سوی نویسندگانی چون کسروی به نشان دادن روند تحولات سیاسی اجتماعی خاص آن زمان پرداخته و سپس با بیان التهابات سیاسی عمومی درجامعه به اعتراضات جمعی مذهبیون به طرح اندیشه های انحرافی از سوی کسروی و همفکرانش مسئله ایجاد انگیزه دینی در روند جنبش و حرکت تواب صفوی پس از صور فتاوای برخی از مراجع و موضوع چگونگی شکل گیری و تأسیس جمعیت فدائیان اسلام پرداخته شده است

درفصل دوم نیزمبانی فکری فدائیان اسلام و برخورد آن با اندیشه ها و جریانات مخالف و همسو بررسی گردیده است

فصلهای سوم تا پنجم پژوهش ، صرفا‌به تشریح عملکرد سیاسی آن جمعیت پس از تأسیس اختصاص یافته است دراین فصول ضمن استفاده از منابع مکتوب و غیرمکتوب و داده های تاریخی عمدتا‌با استناد به اسناد و گزارشهای شهربانی صورت بازجوئیها و گزارشهای دادگستری اسناد و گزارشهای زندان و برخی منابع دست نوشته و همچنین تعدادی از منابع منتشر شده ، به بررسی عملکرد این جمعیت پرداخت هشده است ضمنا‌علاوه بر بهره برداری دقیق از اطلاعات و محتوای اسناد تلاش شده است تا بدون هیچگونه دخل و تصرفی یا اعمال گزینش تنها براساس داده های اسنادی خام و عدم تمایل به قضاوتهای شخصی عمدتا‌از شیوه مبتنی برتحقیقات توصیفی تاریخی بهره گیری شود تا با ارائه یک تحقیق علمی عمیق از عملکرد آن جمعیت خواننده خود به آگاهی بیشتر نایل شده و به کشف حقایق تاریخی راه یابد

از حیث گستره تاریخی نگاه عمقی این پژوهش معطوف به دوران فعالیت و عملکرد سیاسی فدائیان اسلامی از سال 1324 تا 1334 ش می باشد لذا بمنظور آشنایی با بستر تحولات سیاسی اجتماعی مؤثر در شکل گیری چنین جمعیتی الزاما‌به بیان وضعیت نابهنجار فرهنگی اجتماعی و ویژگیهای حکومتی دوره رضا شاه نیز پرداخته شده است همچنین در ادامه به تأثیر ژرف این حرکت در جنبش انقلابی ملت مسلمان ایران تا پیروزی انقلاب اسلامی پرداخته شده است درمیان کتب و منابع پیرامون تاریخ معاصر ایران برخی نویسندگان عمدا یا سهوا‌از نقش تاریخی این جمعیت در تحولات سیاسی اجتماعی کشور غافل شده اند و تاکنون اثر جامع و کاملی درتوصیف تاریخی و یا تحلیل جنبش و نقش وعملکرد این جمعیت درجریانهای سیاسی کشور، به رشته تحریر در نیامده است از میان کتابهای موجود می توان به کتاب سید مجتبی نواب صفوی ، اندیشه ها ،‌مبارزات و شهادت او ‌نوشته سید حسین خویش نیت از هواداران آن جمعیت ، و نیز به کتاب فدائیان اسلام تاریخ ، عملکرد اندیشه تألیف سید هادی خسروشاهی ‌اشاره کرد که دربخشی از آن کتاب جامعه و حکومت اسلامی یا رهنمای حقایق نواب صفوی و همچنین مجموعه خاطرات یا تاریخ پیدایش فدائیان اسلام به قلم نواب صفوی منتشر گردیده است درکتاب ناگفته ها ، خاطرات شهید مهدی عرافی ‌و درکتاب خاطرات و مبارزات شهید محلاتی بخشی از خاطرات شهید نواب صفوی ‌به چاپ رسیده است درکتاب اسرار قتل رزم آرا نیز بخشهایی از صورت بازجوئیهای نواب صفوی و یارانش ، انتشار یافته است به جز موارد فوق الذکر،‌مقالات ،‌اسناد و خاطرات پراکنده ای توسط برخی اعضا و هواداران آن جمعیت درکتب و نشریات وجراید آورده شده است

نگارنده این سطور، به خاطر وقوف برخلاء تحقیقاتی علمی و تاریخی دراین موضوع و همچنین نیاز مبرم جامعه و علاقه مندی جوانان نسبت به آگاهی از عملکرد این جمعیت ، طی سالهای 1374 تا 1376 ش ، به نگارش و انتشار چندین مقاله تحت عنوان اسناد نویافته فدائیان اسلام و نواب صفوی در فصلنامه تاریخ و فرهنگ معاصر اقدام کرد سپس طی مصاحبه حضوری با محمد مهدی عبدخدایی درطول سال 1376 در نوزده جلسه به بسیاری از دیدگاهها و فعالیتهای این جمعیت واقف گشت ضمن آنکه پیش از آن اسناد بسیاری از فدائیان اسلامی را در آرشیو ملی کشور مورد مطالعه و تحقیق قرار داده بود پس از انجام این مراحل نگارنده با ارائه طرح علمی پژوهش حاضر به گروه تاریخ مرکز اسناد انقلاب اسلامی درآذرماه 1377 و کسب موافقت مسئولین محترم آن مرکز، به تدوین این پژوهش که نخستین اثر علمی دراین زمینه است ، مبادرت ورزید درطول انجام کار راقم با تلاشی مستمر و مراجعاتی پی درپی به مراکز مختلف آرشیوی ، ضمن مطالعه پرونده های فدائیان اسلام یادداشتهای بسیاری تهیه نمود که در پژوهش حاضر مورد استفاده قرار گرفت همچنین جراید نشریات و منابع مکتوب تاریخی مرتبط با موضوع ، درکتابخانه ها و آرشیوها مورد بهره برداری قرار گرفت

داوود امینی

مرکز اسناد انقلاب اسلامی

کتاب تکاپوهای آرمانگرایانه اسلامی (فداییان اسلام از زبان محمد مهدی عبد خدایی)-مصاحبه کننده داود امینی

تکاپوهای آرمانگرایانه اسلامی (فداییان اسلام از زبان محمد مهدی عبد خدایی)

2

مصاحبه گر: داوود امینی

ناشر کتاب : موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران

نوع جلد: شومیز

قطع: وزیری

زبان کتاب: فارسی

شمارگان: 2000

چاپ جاری: 1

تعداد صفحات: 336

وزن(گرم): 491

شابک:

978-964-2834-32-7

تاریخ ثبت: چهارشنبه 28 فروردین 1392

تاریخ ویرایش: چهارشنبه 10 مهر 1392

کد : 12618

تعداد بازدید: 379

جهت خرید پیامکی این محصول، کد محصول، نام و نام خانوادگی، آدرس و کد پستی خود را به شماره زیر ارسال نمایید. همچنین می توانید از QRCode بالا جهت ارسال پیامک استفاده نمایید:
98300033006992

---

برچسب:
1. تاریخ ایران (3-14)
2. زندگینامه و خاطرات (4-14)

55,000 ریال
افزودن به سبد خرید 

گزیده کتاب

تاریخ شفاهی بعنوان یکی از ابزارهای مهم و موثر در پژوهشهای تاریخی مطرح است و مهم ترین رکن آن نیز مصاحبه میباشد.

بطور کلی این شیوه پژوهش در جایی که منابع مکتوب و اسناد موجود، اطلاعات کافی در اختیار پژوهشگران قرار نمیدهند، در راستای تکمیل اطلاعات اسناد و کتب، به کار گرفته میشوند.

جمعیت فدائیان اسلام، تشکیلاتی سیاسی مذهبی موثر در تحولات معاصر ایران بوده که پرسشهای بسیاری در خصوص شیوه های مبارزات مسلحانه سیاسی، مبانی ایدئولوژیک و تاکتیک ها و استراتژی های مبارزاتی آن جمعیت در جامعه مطرح بوده است. داود امینی در کتاب تکاپوهای آرمانگرایانه اسلامی (فدائیان اسلام از زبان محمدمهدی عبد خدایی) به مصاحبه با عبد خدایی پرداخته است.

محمدمهدی عبدخدایی، یکی از همرزمان نواب صفوی و فدائیان اسلام بوده و در کوران مبارزات ضد استعماری و ضد استبدادی دوران پهلوی مدت هشت سال از عمر خود را در زندان سپری کرده است.

در این کتاب نویسنده در مقدمه خود آورده است که به منظور آشنایی با نواب صفوی و جمعیت فدائیان اسلام روزهای دوشنبه برای مصاحبه، در دفتر کار عبدخدایی حاضر می شده است. کتاب به شیوه سوال و پاسخ نوشته شده است. داود امینی، نویسنده در طی نوزده جلسه به خدمت عبدخدایی رسیده و با او مصاحبه کرده است. سوالاتی مطرح کرده است و پاسخ های مفصلی را در جواب شنیده و آنها را درج کرده است. متن کتاب تا حدودی به حالت گفتاری و محاوره ای نزدیک است و این به منظور حفظ امانتداری در گفتگو با مصاحبه شونده بوده است.
ضمائم شامل اسناد و گزارشهای شهربانی درباره محمدمهدی عبدخدایی و نظری به زندگانی فرزند برومند اسلام عبد خدایی می باشد.

اسناد تصویری نیز در انتهای کتاب آمده است که هر تصویر به همراه توضیحی است، اما تصاویر سیاه و سفید بوده و از کیفیت مناسبی بهره مند نمیباشد. نمایه نام های اشخاص نیز پایان بخش کتاب است.

---

خاطرات «تکاپوهای آرمان گرایانه» عبدخدایی- مصاحبه داود امینی

خاطرات «تکاپوهای آرمان گرایانه» عبدخدایی

0

افراد مرتبط با خبر: موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی

تاریخ ثبت: شنبه 25 دی 1389

تاریخ ویرایش: شنبه 25 دی 1389

کد : 7887

تعداد بازدید: 1313

---

برچسب:
1. خبر

خلاصه خبر

داوود امینی، خاطرات محمدمهدی عبدخدایی، از اعضای جمعیت فداییان اسلام را در قالب کتابی با عنوان "تکاپوهای آرمان‌گرایانه" تدوین کرده است. سال 1376 و طی 19 جلسه تمام خاطرات محمدمهدی عبدخدایی با محوریت فعالیت‌های جمعیت فداییان اسلام از آغاز تا پایان ضبط شده‌اند. این اثر به زودی توسط موسسه مطالعات تاریخ معاصر به چاپ می‌رسد.

امینی در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) اظهار داشت: از آنجا که عبدخدایی به طور کامل با تمام حوادثی که برای این جمعیت اتفاق افتاده، آشنایی دارد، در کتاب خاطراتش که "تکاپوهای آرمان‌گرایانه" نام دارد، این گروه معرفی و تحلیلی از فعالیت‌هایشان ارایه می‌شوند.

محمد مهدی عبدخدایی، در جلساتی که نواب صفوی، رهبر جمعیت فداییان اسلام با پدرش داشت، شرکت می‌کرد و زمانی که به تهران رفت و در بازار مشغول به کار شد، به عضویت این جمعیت در آمد. وی پس از شهادت سید مجتبی نواب صفوی در 27 دی سال 1334 تحت تعقیب مأموران رژیم پهلوی قرار گرفت و پس از دستگیری به 8 سال زندان محکوم شد.

به گفته داوود امینی کتاب خاطرات محمدمهدی عبدخدایی به زودی توسط موسسه مطالعات تاریخ معاصر منتشر می‌شود.

سید مجتبی نواب صفوی جمعیت فداییان اسلام را در سال 1324 تشکیل داد و برادری، استقامت و اتحاد را خط کلی و رسیدن به حاکمیت اسلام و قرآن را هدف اصلی مبارزه معرفی کرد.