مقدمه مقاله داود امینی درمورد حاج آقا نورالله نجفی اصفهانی

حاج آقا نورالله نجفی اصفهانی

نهضت ضد استبدادی و عدالت‌خواهانة مشروطیت ملت مسلمان ایران، یکی از درخشان‌ترین و مهم‌ترین رویدادهای سیاسی– اجتماعی ایران پس از اسلام می‌باشد. هدایت و رهبری دینی مشروطه‌خواهان اصفهان، به‌دست حاج آقا نورالله نجفی اصفهانی نیز، موقعیت برجسته‌ای به رهبری علما در مشروطیت و تأثیرگذاری این خطه از سرزمینمان، در انقلاب مشروطه بخشید. انقلاب مشروطیت، با بهره‌گیری از فضای مذهبی شهر اصفهان و حضور عالمی روحانی در رأس آن، خط بطلانی بر حکم‌فرمایی ظل‌السلطان کشید و تأثیر عمیق و انکارناپذیری بر وضعیت اجتماعی و اقتصادی آن شهر و همگامی با مشروطه‌خواهان کشور، به رهبری آن عالم روشن‌فکر نهاد.

افکار و سلیقه‌هایی که در مناطق مختلف ایران در دوران انقلاب مشروطیت گرد رهبران نهضت حلقه زد، یکسان و با یک انگیزه نبود. بسیاری از فعالان و رهبران محلی و منطقه‌ای مشروطه، از ظن خود یار نهضت و مددکار رهبران آن گردیدند. مشروطه در تهران، تبریز و اصفهان، در قالب یک اندیشه قابل تحلیل نیست.

مشروطیت در اصفهان، هرگز به آرمان‌های لیبرالیستی غربی و ملی‌گرایانه استوار نبود و دست مداخله‌گر عوامل آشکار و پنهان استعمار خارجی، در هدایت و حمایت آن نقشی نداشته و با بهره‌گیری از فضای مذهبی، موقعیت و اقتدار مراجع تقلید اصفهان، به ایفای نقش کم‌نظیر و ناشناختة خود، درجهت منافع مردم پرداخته است.

درواقع، پرداختن به شخصیت‌های عصر مشروطیت و رهبران مشروطه‌خواهان و تحلیل اندیشه و عمل آنها، در گرو تبیین فضای پیرامون این اشخاص است. مشروطیت را در اصفهان بدون شناخت اندیشه و افکار و عملکرد رهبری آن، «حاج آقا نورالله نجفی اصفهانی» می‌توان تبیین ساخت.

   شخصیت سیاسی و اندیشة دینمدارانة حاج آقا نورالله، در برهه‌های مختلف زندگی، از جایگاه مهم و تأثیرگذاری در تاریخ کشورمان برخوردار است. حاج آقا نورالله، ازجمله رهبران روشنفکر و آگاه روحانی است که از حوزة علمیة اصفهان، یکی از محورهای علمی و دینی تشیع در چهار قرن اخیر ایران برخاست و توانست در چهار مقطع حساس از زندگی پربار خود، نقش و نفوذ عمده‌ای در عرصه سیاست و دیانت و اصلاح امور مسلمانان ایفا نماید.

نخست، در فرونشاندن شورش و تهاجمات بابیه در روستای سده اصفهان، در سال 1307ق. که با انگیزة دینی و مبارزه با آن فرقة ضاله، در کنار برادرش آقا نجفی از علمای برجستة اصفهان صورت گرفت. دومین عرصة تجربة مبارزاتی حاج آقا نورالله، در رخدادهای نهضت تنباکو رقم خورد که در راستای انفاذ حکم قاطع و شرعی آیت‌الله میرزای شیرازی و مبارزه با استیلای استعمار انگلیس بر کشورمان، ایستادگی و مقاومت نمود. پانزده سال بعد از آن حادثه عظیم، یکی از مهم‌ترین عرصه‌های تلاش و مجاهدت سیاسی مصرانة حاج آقا نورالله، در قالب رهبری سیاسی نهضت مشروطه در اصفهان و بخش جنوبی ایران نمایان گشت که موفق به تشکیل انجمن مقدس ملی اصفهان و مطرح کردن مشروطه از منظر دین گردید.

   چهارمین و آخرین عرصة تلاش و تعامل دینی– سیاسی حاج آقا نورالله که سرانجام شهادت داشت، در اوایل دورة پادشاهی رضاشاه، علیه اجرای سیاست‌های دین‌ستیزانة غرب و غربگراها، با بهانة مبارزه با قانون نظام‌وظیفة اجباری طلاب علوم دینی و مهاجرت وی و یاران روحانیش از سراسر کشور به قم، صورت گرفت.