مقاله: کودتای 28 مرداد 32 و افزایش نفوذ آمریکا در ایران، جهت نشست کودتای 28 مرداد آرشیو ملی در 28 مرداد 92، داود امینی
مقاله: «کودتای 28 مرداد 32 و افزایش نفوذ آمریکا در ایران»
جهت نشست کودتای 28 مرداد آرشیو ملی در 28 مرداد 92 داود امینی
مقدمه مقاله
حکومت محمد رضا شاه پهلوی، همواره تحت تأثیر عوامل و پارامترهایی متمایل به سوی آمریکا و در اغلب موارد، تابعی از سیاست های منطقه ای و جهانی آن کشور بوده است. از جمله این موارد، نقش اساسی آمریکا در کودتای 28 مرداد 32 با مشارکت و همراهی انگیس و به قدرت رسیدن مجدد شاه و اعمال دیکتاتوری او بر کشور، بوده است. با تفاهم نیروهای ملی و مذهبی نهضت ملی نفت ازجمله آیت الله کاشانی، نواب صفوی و دکتر مصدق، نفت کشور ملی اعلام شد و زمینه روی کار آمدن دولت ملی دکتر مصدق، با حرکت مسلحانه فداییان اسلام در حذف رزم آرا مهره انگلستان و عامل اصلی جلوگیری از ملی شدن صنعت نفت، فراهم آمد. با تشکیل دولت ملی، دکتر مصدق نتوانست این پیوند نیروهای ملی و مذهبی را ادامه دهد و بین جریان ها و شخصیت های اصلی نهضت ملی نفت، اختلاف پدید آمد و زمینه کودتای آمریکایی 28 مرداد 32 آماده گشت. این کودتا، یکی از عوامل مؤثر در افزایش وابستگی شاه به آمریکا بود. چرا که با اجرای کودتا، شاه به علت حرکت در جهت مخالف فرهنگ و اعتقادات مردم مسلمان کشور و ترویج و اشاعه فرهنگ غربی و ارزش های ضد اسلامی، از داشتن پایگاه مردمی محروم گردید. با این اقدام، شاه از حمایت های مردم که تکیه گاه اساسی هر حکومتی است، بی بهره شد و ناچار، پیوسته خود را نیازمند حمایت های سیاسی و نظامی خارجی می یافت. از آنجایی که آمریکا نقش اساسی در طرح و اجرای کودتای 28 مرداد 32 و روی کار آوردن شاه داشت، به همین دلیل محمد رضا شاه از آن پس خود را مدیون آمریکا می دانست و از این کشور به عنوان مهمترین دوست و هم پیمان ایران یاد می کرد. در واقع پس از کودتا، موقعیت سه کشور آمریکا، انگلیس و شوروی در ایران تغییر یافت و سرنوشت نفت کشور صورت دیگری پیدا کرد.
دخالت مستقیم آمریکا و سازمان اطلاعاتی و جاسوسی آن کشور، در کودتای 28 مرداد 32 و بازگرداندن شاه به قدرت، موجبات تقویت هر چه بیشتر نفوذ سیاسی و اقتصادی و نظامیش در ایران را فراهم کرد. یک دهه بعد، همزمان با ریاست جمهوری جان اف کندی، طرح های جدید آمریکا برای انجام تحولات مورد نظر آن دولت، در جهت تعمیق نفوذش در ایران، به اجرا در آمد. این طرح ها، در قالب طرح اصلاحات ارضی و اصلاح لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی که منجر به قیام پانزده خرداد به رهبری حضرت امام خمینی (ره) گردید، توسط دکتر علی امینی و سپس اسدالله علم مطرح گردید. در ادامه آن، لایحه مصونیت قضایی اتباع آمریکا در ایران یعنی کاپیتولاسیون، توسط حسنعلی منصور در سال 1343، به مجلس رفت که با اعتراض شدید حضرت امام خمینی (ره) مواجه شد و همین موضوع، سبب تبعید آن حضرت به ترکیه و سپس عراق گردید. این مسئله، نقطه عطفی در تاریخ مبارزات ملت مسلمان ایران برعلیه استعمار نوین آمریکایی به شمار می رود. بدین ترتیب، رژیم پهلوی رفته رفته به متحد و هم پیمان مهم آمریکا در منطقه خاورمیانه شد. روی کار آمدن ریچارد نیکسون در آمریکا که سابقه دوستی دیرینه ای با شاه داشته، ابعاد نفوذ دیپلماتیک آمریکا در کشورمان را گسترش داد و مراکز نفوذ دیپلماتیک آمریکا در ایران ایجاد و تثبیت گردید. این رابطه تنگاتنگ رژیم پهلوی، همچنان تا پیروزی انقلاب اسلامی مردم کشورمان ادامه داشت و با پیروزی انقلاب، دست آمریکا از ایران کوتاه گردید.