فداییان اسلام، جمعیتی استعمار ستیز - داود امینی

فدائیان اسلام، جمعیتی استعمار ستیز  

 داود امینی- مصاحبه

گروه دین و اندیشه :

سید مجتبی نواب صفوی، در سال 1322 و با هدف مبارزه با جریان انحرافی کسروی گری و اجرای احکام اسلامی در جامعه و مبارزه با استعمار انگلیس، فعالیت خود را آغاز کرد. او سپس با شکل دهی جمعیت فداییان اسلام، وارد یک دهه مبارزات سیاسی بر ضد استبداد و استعمار در کشورمان شد.27 دی ماه، سالروز شهادت نواب صفوی و چند تن از یاران باوفایش است. به مناسبت این روز، با داود امینی نویسنده کتاب «جمعیت فدائیان اسلام و نقش آن در تحولات سیاسی- اجتماعی ایران » به گفت و گو نشسته ایم . امینی، در مورد این کتاب چنین مطرح کرد: «این نوشتار، نخستین کتاب تحلیلی از اندیشه و عملکرد جمعیت فدائیان اسلام است که بر اساس اسناد دست اول آرشیوی صورت گرفته و به طورمستدل، پاسخگوی شبهات مطرح شده به  فعالیتهای این جمعیت است.» مشروح این گفت و گو را در ادامه مطلب می‌خوانیم .

 

آقای امینی، شرایط سیاسی دهه 20 چگونه بود و با توجه به شرایط موجود آن زمان، چرا جمعیت فدائیان اسلام تشکیل شد؟

جمعیت فدائیان اسلام، به دنبال جریان انحرافی که احمد کسروی در کشور به وجود آورد و مسائل مربوط به قرآن سوزی و اهانت او به مذهب تشییع شکل گرفت. زمانی که نواب صفوی در نجف بود، کتابی از کسروی به نام شیعه گری به دستش رسید. کسروی، در این کتاب به امام صادق (ع) و امامان معصوم اهانت کرده بود.  نواب صفوی، از اساتید خود از جمله علامه امینی و آیت الله حاج آقا حسین قمی فتوا گرفت و برای مبارزه با اعتقادات انحرافی کسروی، عازم ایران شد. او در آغاز به مناظره با کسروی پرداخت و پس از آن که مشاهده کرد، کسروی بنا ندارد دست از اقداماتش بردارد، تصمیم به از میان برداشتن او گرفت. در واقع هسته اصلی جمعیت فدائیان اسلام، در این زمان شکل گرفت و بعدها در جریان نهضت ملی شدن صنعت نفت، برای قطع دست انگلستان از نفت ایران، و مبارزه با استبداد، وارد مسائل و جریان های سیاسی روز شدند .

_با توجه به شرایط روز آن زمان، فدائیان اسلام چه خط مشیی را دنبال می‌کردند؟

جمعیت فدائیان اسلام که جریانی مذهبی بود و برای مقابله با جریان انحرافی کسروی شکل گرفته بود، بعدها با ورود به مسئله حمایت از مردم فلسطین، دفاع از آیت الله کاشانی در موضوع  تبعیدش به لبنان، انتخابات مجلس شانزدهم و ورود ملیون و آیت الله کاشانی به مجلس و نهضت ملی نفت وارد مسایل سیاسی کشور شد. برای ملی شدن صنعت نفت، لازم بود که نمایندگانی وارد مجلس شوند که موافق جریان ملی شدن صنعت نفت باشند و بتوانند با توطئه‌های استعماری انگلستان که مخالف نهضت ملی شدن نفت بود، مقابله کنند. در همین راستا، فدائیان اسلام وارد جریانی سیاسی شدند تا با کمک آیت الله کاشانی و نمایندگان ملی گرا، بتوانند صنعت نفت را ملی کنند.

_کشته شدن رزم آرا نخست وزیر وقت آن زمان سرآغاز فعالیت های سیاسی و مسلحانه فدائیان اسلام بود ، این مسئله چگونه به ملی شدن صنعت نفت منجر شد؟

رزم آرا، وابسته به دولت انگلستان و مخالف اصلی  ملی شدن نفت در کشور بود. او که نخست وزیر شده بود، اجازه نمی داد تا نمایندگان ملی – مذهبی مجلس، قانون ملی شدن نفت را وضع کنند و  صنعت نفت ملی شود. رزم‌آرا، مستقیماً مقابل این مسئله ایستاد و سعی کرد قرار داد الحاقی«گس- گلشائیان» را به تصویب مجلس رساند. لیکن نمایندگان مجلس در مقابل او ایستادند. با گسترش نهضت ملی نفت و مقاومت رزم آرا در برابر ملی شدن نفت، فداییان اسلام، نمایندگان جبهه ملی  و از جمله دکتر مصدق و سپس آیت الله کاشانی همگی به این اتفاق نظر رسیدند که برای دستیابی به پیروزی نهضت، تنها راه از میان برداشتن رزم آرا است. این تصمیم در طی دو جلسه در منزل حاج احمد آقایی از اعضای فداییان اسلام گرفته شد و متعاقب آن توسط یکی از اعضای این جمعیت عملی گردید. رزم آرا  هنگام ورود به مسجد شاه،  توسط «خلیل طهماسبی» از اعضای فداییان اسلام که فردی مومن، متدین و ضد رژیم شاه بود و نسبت به جاری نشدن احکام اسلامی انتقاد داشت، کشته شد. کشته شدن رزم آرا در جامعه وحشتی ایجاد کرد که در نهایت به ملی شدن صنعت نفت منجر شد. به گونه‌ای که یک هفته بعد از  قتل رزم آرا در 29 اسفند 1329 قانون ملی شدن نفت به تصویب مجلس رسید و صنعت نفت ملی شد.

_اقدامات فدائیان اسلام چه تاثیری در مبارزه با استعمار انگلیس داشت؟

کشته شدن رزم‌آرا به عنوان مهره اصلی دولت انگلستان، تاثیر عمیقی درقطع دست استعمار انگیس از سرمایه ملی کشورمان داشت. بعد از رزم‌آرا، حسین علاء یکی دیگر از عوامل انگلیس روی کار آمد و دوباره یک تشکیلات انگلیسی مسلط به امور شد . در همه این مبارزات، فدائیان اسلام با عنوان جریانی مذهبی قصد داشتند دست انگلیس را از صنعت نفت ایران کوتاه کنند. از این روی، با روی کار آمدن او مخالفت کردند و زمینه برکناریش را فراهم ساختند. بعد از برکناری حسین علاء، دکتر محمد مصدق روی کار آمد و زمینه ای برای تشکیل دولت ملی فراهم شد. فدائیان اسلام از آنجائی که دارای یک بینش اسلامی بودند و با تسلط استعمار بر کشور مخالفت داشتند، در برهه ای  توانستند با حذف یکی از مهره‌های وابسته به استعمار جلو انحراف در دین را بگیرند. آنان در آن  زمان، مورد حمایت علما و مردم قرار گرفتند. در برهه ملی شدن نفت  هم فدائیان اسلام در واقع در دو جبهه مبارزه می‌کردند. آنان با مبارزه مذهبی مسلحانه خود، از یک سو با رژیم پهلوی یعنی با استبداد و از سوی دیگر  با جریانهای وابسته استعماری مقابله داشتند. از این روی، جمعیت فدائیان اسلام نخستین جریان مبارزه مسلحانه اسلامی شناخته شده است‌ که  نقش آن جمعیت در پیروزی نهضت ملی نفت، غیر قابل انکار است‌. با روی کار آمدن دولت ملی، دست استعمارگر انگلیس از کشورمان قطع شد.

_به چه علت بین فدائیان اسلام و دولت دکتر مصدق اختلافهایی به وجود آمد ؟

به این دلیل که احکام اسلامی در دوران مصدق آن طور که از شروط فداییان اسلام در مبارزه بود، پیاده نشد. از این روی  فدائیان اسلام نسبت به این مسئله اعتراض داشتند و همین موضوع موجب گشت که در تمام دوران نخست وزیری مصدق، آنان در زندان به سر ‌بردند. همین مسئله منجر به ایجاد اختلاف بین ملی گرایان و مذهبیون شد. این امر دولت ملی را از امکان جلوگیری از وقوع کودتای 28 مرداد بازداشت.

_با توجه به این که فعالیتهای فدائیان اسلام سیاسی بود، آیا این فعالیتها در پیروزی انقلاب اسلامی ایران تاثیری داشت ؟

جمعیت فدائیان اسلام، در واقع نخستین جریان اسلامی بود که به صورت مسلحانه اقدام به جلوگیری از انحراف در دین، حفظ ارزش های اسلامی کرده و به مبارزه با استبداد و استعمار برخاست. پس از شهادت نواب صفوی و یارانش هم تعدادی از اعضای جمعیت مثل مهدی عراقی، در قالب هیئت های موتلفه، به مبارزاتشان تا پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی(ره) ادامه دادند و نقش مهمی در پیروزی انقلاب داشتند. فدائیان اسلام، به خاطر اندیشه و خط مشی اسلامی که داشتند، در مقابل تفکر عده‌ای که طرفدار رژیم پهلوی ، انگلیس ، روسیه و آمریکا بودند قرار گرفتند. از  جمله مخالفانشان در آن زمان، توده ای ها بودند. اختلاف نظر بین فدائیان اسلام و برخی از گروه های فکری دیگر در جامعه به این دلیل بود که عده‌ای به مبارزه مسلحانه اعتقادی نداشتند و به همین دلیل در مقابل آنان قرار می گرفتند. دسته ای دیگر بیشتر به ملی گرایی توجه داشتند تا طرح مسایل دینی در جامعه. این اختلافات زمینه ایجاد شبهاتی را مطرح می کرد که بی اساس بود و در کتاب جمعیت فداییان اسلام، به صورت مستدل به آنها پاسخ داده شده است.

_فدائیان اسلام چه جریان فکری داشتند در واقع  مانیفست این گروه چه بود؟

جمعیت فدائیان اسلام، در واقع نخستین جریان مذهبی با تاکتیک مسلحانه در جامعه ایران بودند. سید مجتبی نواب صفوی در سال 1329 کتابی با عنوان  «جامعه و حکومت اسلامی» را به رشته تحریر در آورد که در واقع  مانیفست فدائیان اسلام بود. در این کتاب به بررسی ریشه‌های مفاسد خانمان سوز ایران و جهان پرداخته شده و یک سری از احکام اسلامی را که باید در جامعه اجرا شود، مطرح می‌کند . این کتاب به مسائل اخلاقی جامعه می‌پردازد و دستورالعملی است که در جامعه اسلامی باید اجرا شود . در این کتاب برای همه نهادهای اجتماعی از جمله مساجد ،مدارس و اوقاف دستورالعمل ارائه داده است. همچنین برای همه   وزارتخانه‌ها، راهکار اجرایی ارائه کرده است و درباره چگونگی ایجاد دانشگاه، فعالیتهای رادیو و تلویزیون سخن گفته است. دستور العمل های این کتاب برای ایجاد مرکزی برای امر به معروف و نهی از منکر و از بین بردن فساد و تباهی رایج در جامعه توصیه شده است. از این کتاب با عنوان راهنمای حقایق یا مانیفست فدائیان اسلام یاد می‌شود.

در سالروز شهادت نواب صفوی در گفت و گو با ایران مطرح شد.